गुरुत्वाकर्षण ( Gravitation) पढ्नै पर्ने…

जब हामी गुरुत्वाकर्षणको बारेमा कुरा गर्छौं, हाम्रो हृदयमा पप हुने पहिलो नाम “आइज्याक न्यूटन” हो। स्कुलमा हामी सबैलाई एउटा स्याउ रूखबाट खसेपछि कसरी न्युटनले “दि युनिभर्सल ल अफ गुरुत्वाकर्षण” बनाउन प्रेरित भएको थियो भन्ने कथा सुनाइन्छ। विश्वको विश्वास छ कि न्युटनले गुरुत्वाकर्षण अवधारणाहरू पत्ता लगाउने पहिलो व्यक्ति थिए। तपाईलाई थाहा पाउँदा छक्क पर्नुहुनेछ कि गुरुत्वाकर्षणको सिद्धान्त न्युटन भन्दा १२०० वर्ष पहिले गणितज्ञ भास्कराचार्यले बनाएका थिए।

उहाँ १२ औं शताब्दीका सबैभन्दा प्रमुख खगोलविद् र गणितज्ञहरू मध्ये एक हुनुहुन्थ्यो। उहाँलाई मध्ययुगीन युगको सबैभन्दा ठूलो गणितज्ञ पनि मानिन्छ। उनी खगोल विज्ञान र क्याल्कुलसका सिद्धान्तहरू पत्ता लगाउने सिद्धान्तकारहरूमा परिचित छन्।
उनले ११५० ईस्वीमा ३७ वर्षको उमेरमा “सिद्धान्त शिरोमणी” लेखेका थिए। उनले “सूर्य सिद्धान्त” मा पनि योगदान दिए जुन मूल रूपमा आर्यभट्टले लेखेका थिए।
गुरुत्वाकर्षण को पहिलो सिद्धान्त “भास्कराचार्य” द्वारा बताईएको थियो, न्यूटन द्वारा होइन।

भास्कराचार्यले ११औँ शताब्दीमा सूर्य सिद्धान्त नामक पुस्तकमा गुरुत्वाकर्षणको नियम बताउनुभएको थियो । यसरी कानून वास्तवमा सर आइज्याक न्यूटन (न्युटन १६ औं शताब्दीमा जन्मिएको थियो) को जन्म भन्दा पहिले नै अवस्थित छ।

यहाँ उनको पुस्तक सूर्य सिद्धान्तका केही श्लोकहरू छन् जुन गुरुत्वाकर्षणले कसरी काम गर्छ भनेर उल्लेख गर्दछ:

“मध्ये सामन्तण्डस्य भुगोलो व्योम्नि तिष्ठति
बिभ्रनः परमं शक्तिम् ब्राह्मणो धरनात्मिकम्”

[सूर्य सिद्धान्त १२ औं अध्याय ३२ श्लोक]

यसको अर्थ: धरनात्मिकम शक्तिले पृथ्वीलाई खस्नबाट रोक्छ र यसलाई दृढ रहन मद्दत गर्दछ, अन्तरिक्षमा पृथ्वीको केन्द्रमा गोलाकार पृथ्वी खडा हुन्छ।

“अकृष्ट शक्तिस्च महि तया यत् स्वस्थम् गुरु स्वाभिमुखम् स्वसक्त्य”
अक्रस्यते तत्पातत्व भाति समान समन्त केव पटत्वीयम् खे ”

[सिद्धान्त शिरोमणि, भुवनकोस, ६ श्लोक]

यसको अर्थ: पृथ्वीको आकर्षण बलका कारण प्रत्येक वस्तु जमिनमा खस्छ। यो बलले सूर्य, पृथ्वी, चन्द्रमा र नक्षत्रहरूलाई कक्षामा राख्न मद्धत गर्छ।

( मन परे व्यापक #शेयर गर्नुहोला🙏🏼

( नेपाली भाषाको महत्व नबुझ्ने विद्वानहरुका लागि अङ्ग्रेजी मा छ है…)

When we talk about gravity, the first name that pops into our heart is “Sir Isaac Newton”. In school we all have been told the story of how Newton was inspired to formulate “The Universal Law of Gravitation” when an apple fell from a tree. The world believes that Newton was the first to discover the gravitational concepts. You will be surprised to known that the theory of gravitation was created 1200 years before Newton by an Indian Mathematician Bhaskaracharya.

He was one of the most prominent astronomers and mathematicians of the 12th century. He is also considered as the greatest mathematician from the medieval era. He is known amongst the theorist for discovering principles on astronomy and calculus.
He wrote “Siddhānta Śiromaṇī” at the age of 36 in 1150 AD. He also contributed to “Surya Siddhanta” that was originally written by Aryabhatta.
The first principle of gravity was stated by “Bhaskaracharya” and “not Newton”

Bhaskaracharya stated the laws of gravity in the book Surya Siddhanta in 11th century. Thus the law actually exists even before the birth of Sir Isaac Newton (Newton was born in the 16th century).

Here are some of the slokas from his book Surya Siddhanta that mentions how gravitation works :

“madhye samantandasya bhugolo vyomni tisthati
bibhranah paramam saktim brahmano dharanatmikam”

[Surya Sidhantha 12th chapter 32 sloka]

This means: The spherical earth stands at the centre of earth in space due to the dharanatmikam sakti which prevents earth from falling away and helps it to stand firm.

“akrsta saktisca mahi taya yat svastham guru svabhimukham svasaktya
akrsyate tatpatativa bhati same samantat kva patatviyam khe”

[Sidhanta Shiromani, Bhuvanakosa, 6th sloka]

This means: Every object falls on the ground due to earth’s force of attraction. This force allows the sun, earth, moon and constellations to stay in the orbit.

(अन्त्यमा: आफ्नो अस्तित्व र पहिचान भुलेर मीडिया र केही २,४ वटा अन्तरिक्ष र मङ्गल
का कुरा गरेर अर्बपति बन्न तम्सिएका इलिटहरुले आफ्नो मानसिकता नै पुरै धोएपछि बुझ्न गाह्रो हुन्छ होला, तर बुझ्ने प्रयास गर्नु।)
✍️ Santosh Bimali बाट साभार